Obstipatie

Wat is obstipatie?

Obstipatie (ook wel constipatie genoemd) is de medische term voor verstopping. Er wordt te weinig, te harde of moeilijk produceerbare ontlasting afgevoerd. De dikke darm duwt ontlasting naar de endeldarm door samentrekkingen van de darmwand. Terwijl deze door de dikke darm gaat, worden er water en voedingsstoffen uit opgenomen.

 

Als de ontlasting te langzaam door de darmen beweegt, onttrekt de dikke darm er te veel water aan en wordt de ontlasting hard en droog. Dit levert dan problemen op met de stoelgang. Deze traagheid kan veroorzaakt worden doordat de darmen onvoldoende samentrekken of doordat er te weinig afvalmateriaal is. Dit laatste kan weer het gevolg zijn van een gebrek aan vezels of vocht in het voedsel.

 

Afname van de darmsamentrekkingen kan komen door stress, een zittend leven, zwangerschap of ouderdom. Veranderingen in het dagelijkse patroon, bijvoorbeeld een vakantie of een plotselinge verandering van het eetpatroon, kunnen eveneens tot verstopping leiden. Obstipatie kan tevens ontstaan wanneer te veel laxeermiddelen worden gebruikt, waardoor de normale darmwerking verstoord wordt, of wanneer niet naar het toilet wordt gegaan in geval van aandrang.


Medische oorzaken van obstipatie zijn bijvoorbeeld littekenweefsel of tumoren in het onderste deel van de darmen. Daarnaast kan obstipatie bijvoorbeeld worden veroorzaakt door neurologische aandoeningen, zoals multiple sclerose of na een beroerte of ruggenmergletsel. Stofwisselingsziekten zoals een traag werkende schildklier kunnen tevens leiden tot obstipatie. Ook bij een depressie kan obstipatie voorkomen.

 

Verschillende medicijnen kunnen verstopping veroorzaken. Onderzoek heeft aangetoond dat bij mensen met een matige tot ernstige verstandelijke beperking de zogenaamde Colon Transit Time (CTT, ofwel de tijd die het duurt dat een stof de hele dikke darm is gepasseerd) significant verlengd is, wat een trage darmwerking bevestigt. 289

 

Welke klachten geeft obstipatie?

Er is een onregelmatige, moeizame en soms pijnlijke stoelgang met harde en droge ontlasting. Soms treden hierbij een opgeblazen gevoel of buikkrampen op. Omdat de frequentie van de stoelgang van mens tot mens verschilt, is obstipatie (wanneer daar sprake van is) ook voor iedereen verschillend. Er wordt gesproken over obstipatie als minimaal 2 van de volgende criteria aanwezig zijn:

ontlastingsfrequentie ≤ 2 per week; hard persen tijdens ontlasting, harde en/of keutelige ontlasting; gevoel van incomplete ontlasting; gevoel van anorectale obstructie of blokkade; digitale handelingen (met de vingers) noodzakelijk om ontlasting te verwijderen. Bij kinderen is er sprake van obstipatie als er minimaal twee van de volgende criteria aanwezig zijn: ontlastingsfrequentie ≤ 2 per week; ophouden van ontlasting; pijnlijke, harde of keutelige ontlasting; grote hoeveelheid in luier of toilet; grote massa ontlasting voelbaar in de buik of het laatste deel van de dikke darm; incontinentie van ontlasting ≥ 1 episode per week (indien zindelijk). 556

 

De klachten zijn: minder dan normaal naar het toilet kunnen gaan, moeilijk naar het toilet kunnen gaan, harde, pijnlijke ontlasting, soms dunne ontlasting (vanwege de ‘ fausse diarree’ ofwel valse diarree waarbij de opgehoopte ontlasting achter de verstopping gaat rotten en daardoor dun wordt en langs de verstopping sijpelt), opgezette buik en buikpijn. Bij mensen met een verhoogde kwetsbaarheid zoals mensen op hogere leeftijd, met dementie, zintuigstoornissen of polyfarmacie vormt ernstige obstipatie daarnaast een verhoogd risico voor het optreden van een delier: bewustzijnsdaling met desoriëntatie, wanen en hallucinaties, meestal mét maar soms ook zónder onrust. 557


Voor mensen met een verstandelijke beperking is het soms niet mogelijk om genoemde klachten kenbaar te maken. Het kan zijn dat de omgeving dan alleen een gedragsverandering of een delirante beeld opmerkt.

 

Hoe vaak komt obstipatie voor in de algemene bevolking? 291

Ongeveer tien tot dertig procent van de algemene bevolking ervaart op enig moment klachten van obstipatie en er zijn aanwijzingen dat vrouwen tweemaal zo vaak obstipatieklachten hebben als mannen. Ouderen hebben het vaakst obstipatie. 556  

 

Hoe vaak komt obstipatie voor bij mensen met een verstandelijke beperking?

De prevalentie van obstipatie bij mensen met een verstandelijke beperking is zo’n 10-70% afhankelijk van de doelgroep. In het Europese POMONA onderzoek (vragenlijsten) onder een gelegenheidssteekproef van 1.269 volwassenen met een verstandelijke beperking werd een lifetime-prevalentie van obstipatie van ongeveer 26,5% gevonden. 292


In een Nederlands onderzoek onder 215 matig tot zeer ernstig verstandelijk gehandicapten wonend in een instelling, werd gevonden dat 70% in de voorafgaande periode van drie maanden last had van obstipatie. 293


In een studie onder 2.283 mensen wonend in een instelling voor verstandelijk gehandicapten in Israël, werd een twee jaars-prevalentie van obstipatie van 8% gevonden. 294

 

In Nederlands onderzoek onder ouderen met een verstandelijke beperking was 43% van de deelnemers bekend met chronische obstipatie. 558

 

Bij mensen met een verstandelijke beperking die opgenomen werden op een behandelafdeling in verband met een psychiatrische ziekte werd een prevalentie van obstipatie van 69% gevonden. 559


In een onderzoeksgroep van 884 mensen met een verstandelijke beperking woonachtig in 3 instellingen, bleek 5% één of meer malen opgenomen te zijn geweest in verband met een (sub) ileus ten gevolge van obstipatie. 295


Factoren die vaker geassocieerd zijn met obstipatie zijn neurologische ziekten, immobiliteit, fysieke inactiviteit, spasticiteit, weigeren van eten, een IQ <35, gebruik van anti-epileptica, benzodiazepinen, H2-receptor antagonisten en/of protonpompremmers. 293


De prevalentie van obstipatie bij kinderen met ernstige meervoudige beperkingen is volgens Rotterdams onderzoek 57%, terwijl een groot deel van deze kinderen last blijft houden van klachten, ondanks behandeling met laxantia. 296

10% tot 30% Algemene bevolking
10% tot 70% Mensen met een verstandelijke beperking
57% Kinderen met ernstige meervoudige beperkingen

217

217

Vande Velde S, Van Biervliet S, Van Goethem G, De Looze D, Van Winckel M.Colonic transit time in mentally retarded persons.Int J Colorectal Dis. 2010 Jul;25(7):867-71

Vande Velde S, Van Biervliet S, Van Goethem G, De Looze D, Van Winckel M.Colonic transit time in mentally retarded persons.Int J Colorectal Dis. 2010 Jul;25(7):867-71

526

526

Diemel JM, Van den Hurk APJM, Muris JWM, Pijpers MAM, Verheij AAA, Kurver MJ. NHG-standaard obstipatie. Huisarts Wet 2010;53(9):484-98

Diemel JM, Van den Hurk APJM, Muris JWM, Pijpers MAM, Verheij AAA, Kurver MJ. NHG-standaard obstipatie. Huisarts Wet 2010;53(9):484-98

527

527

Eizenga WH, Dautzenberg PLJ, Eekhof JAH, Scholtes ABJ, Van Venrooij MH, Verduijn MM, Wiersma Tj, Burgers JS, Van der Weele GM, e.a. NHG-Standaard Delier(eerste herziening). Huisarts Wet 2014;57(4):184-93

Eizenga WH, Dautzenberg PLJ, Eekhof JAH, Scholtes ABJ, Van Venrooij MH, Verduijn MM, Wiersma Tj, Burgers JS, Van der Weele GM, e.a. NHG-Standaard Delier(eerste herziening). Huisarts Wet 2014;57(4):184-93

219

219

Linden van der MW, Wester GP, de Bakker DH, Schellevis FG. Tweede Nationale Studie naar ziekten en verrichtingen in de huisartspraktijk: klachten en aandoeningen in de bevolking en in de huisartspraktijk. Utrecht/Bilthoven: NIVEL/RIVM 2004.

Linden van der MW, Wester GP, de Bakker DH, Schellevis FG. Tweede Nationale Studie naar ziekten en verrichtingen in de huisartspraktijk: klachten en aandoeningen in de bevolking en in de huisartspraktijk. Utrecht/Bilthoven: NIVEL/RIVM 2004.

526

526

Diemel JM, Van den Hurk APJM, Muris JWM, Pijpers MAM, Verheij AAA, Kurver MJ. NHG-standaard obstipatie. Huisarts Wet 2010;53(9):484-98

Diemel JM, Van den Hurk APJM, Muris JWM, Pijpers MAM, Verheij AAA, Kurver MJ. NHG-standaard obstipatie. Huisarts Wet 2010;53(9):484-98

220

220

Haveman M, Perry J, Salvador-Carulla L, Walsh PN, Kerr M, Van Schrojenstein Lantman-de Valk H, Van Hove G, Berger DM, Azema B, Buono S, Cara AC, Germanavicius A, Linehan C, Määttä T, Tossebro J, Weber G. Ageing and health status in adults with intellectual disabilities: results of the European POMONA II study. J Intellect Dev Disabil. 2011 Mar;36(1):49-60

Haveman M, Perry J, Salvador-Carulla L, Walsh PN, Kerr M, Van Schrojenstein Lantman-de Valk H, Van Hove G, Berger DM, Azema B, Buono S, Cara AC, Germanavicius A, Linehan C, Määttä T, Tossebro J, Weber G. Ageing and health status in adults with intellectual disabilities: results of the European POMONA II study. J Intellect Dev Disabil. 2011 Mar;36(1):49-60

221

221

Böhmer CJ, Taminiau JA, Klinkenberg-Knol EC, Meuwissen SG. The prevalence of constipation in institutionalized people with intellectual disability. J Intellect Disabil Res. 2001 Jun;45(Pt 3):212-8.

Böhmer CJ, Taminiau JA, Klinkenberg-Knol EC, Meuwissen SG. The prevalence of constipation in institutionalized people with intellectual disability. J Intellect Disabil Res. 2001 Jun;45(Pt 3):212-8.

222

222

Morad M, Nelson NP, Merrick J, Davidson PW, Carmeli E. Prevalence and risk factors of constipation in adults with intellectual disability in residential care centers in Israel. Res Dev Disabil. 2007 Nov-Dec;28(6):580-6.

Morad M, Nelson NP, Merrick J, Davidson PW, Carmeli E. Prevalence and risk factors of constipation in adults with intellectual disability in residential care centers in Israel. Res Dev Disabil. 2007 Nov-Dec;28(6):580-6.

528

528

Evenhuis, HM (red). Gezond ouder met een verstandelijke beperking. Resultaten van de GOUD-studie 2008-2013. Wetenschappelijk rapport. 2014, Erasmus MC

Evenhuis, HM (red). Gezond ouder met een verstandelijke beperking. Resultaten van de GOUD-studie 2008-2013. Wetenschappelijk rapport. 2014, Erasmus MC

529

529

Charlot L, Abend S, Ravin P, Mastis K, Hunt A, Deutsch C. Non-psychiatric health problems among psychiatric inpatients with intellectual disabilities.J Intellect Disabil Res. 2011 Feb;55(2):199-209

Charlot L, Abend S, Ravin P, Mastis K, Hunt A, Deutsch C. Non-psychiatric health problems among psychiatric inpatients with intellectual disabilities.J Intellect Disabil Res. 2011 Feb;55(2):199-209

223

223

Meelen B, Vermoen C, Bastiaanse L. Complicaties van obstipatie bij mensen met een verstandelijke beperking. 

Meelen B, Vermoen C, Bastiaanse L. Complicaties van obstipatie bij mensen met een verstandelijke beperking. 

221

221

Böhmer CJ, Taminiau JA, Klinkenberg-Knol EC, Meuwissen SG. The prevalence of constipation in institutionalized people with intellectual disability. J Intellect Disabil Res. 2001 Jun;45(Pt 3):212-8.

Böhmer CJ, Taminiau JA, Klinkenberg-Knol EC, Meuwissen SG. The prevalence of constipation in institutionalized people with intellectual disability. J Intellect Disabil Res. 2001 Jun;45(Pt 3):212-8.

224

224

Veugelers R, Benninga MA, Calis EA, Willemsen SP, Evenhuis H, Tibboel D, Penning C.Prevalence and clinical presentation of constipation in children with severe generalized cerebral palsy. Dev Med Child Neurol. 2010 Sep;52(9):e216-21.

Veugelers R, Benninga MA, Calis EA, Willemsen SP, Evenhuis H, Tibboel D, Penning C.Prevalence and clinical presentation of constipation in children with severe generalized cerebral palsy. Dev Med Child Neurol. 2010 Sep;52(9):e216-21.